Epoki literackie

Epoka to pewien odcinek w czasie charakteryzujący się specyficznym sposobem myślenia, patrzenia na rolę artysty i w ogóle na miejsce człowieka w świecie. Granicę pomiędzy epokami wyznacza zwykle jakieś wydarzenie np. data wydania Ballad i romansów Adama Mickiewicza rozpoczyna romantyzm w Polsce, natomiast pozytywizm zaczyna się, gdy stłumione zostaje ostatnie duże powstanie i nadzieje na odzyskanie niepodległości poprzez walkę gasną. Zauważono, że kolejne epoki ciążą ku przeciwnym biegunom, co przedstawia poniższy schemat. To taka walka serca z rozumem. Przykładowo antyk, renesans czy oświecenie skłaniają się w stronę racjonalizmu, poznania na drodze rozumu i doświadczenia. Natomiast średniowiecze, barok czy romantyzm to epoki bardzo uduchowione, gdzie prym wiedzie wiara i uczucie.

epoki literackie

Schemat odnosi się do Polski, choć w całej Europie wyglądało to bardzo podobnie. Co charakteryzowało poszczególne epoki, opisałam ogólnie poniżej.

Biblia

Nie jest to co prawda epoka literacka, ale Biblia jako zabytek literatury jest bardzo ważna, bo nawiązuje do niej wiele późniejszych tekstów kultury, jest także fundamentem etyki i moralności cywilizacji zachodniej, źródłem wielu związków frazeologicznych.

Stary Testament powstawał przez wiele stuleci, jest dziełem anonimowym, chociaż autorstwo wielu psalmów przypisuje się królowi Dawidowi, a „Pieśni nad pieśniami” królowi Salomonowi.

Do najbardziej znanych opowieści ze Starego Testamentu należą: Stworzenie świata i człowieka, Wygnanie Adama i Ewy z raju, Kain i Abel, Arka Noego, Wieża Babel, Ofiara Abrahama, Zniszczenie Sodomy i Gomory, Wyprowadzenie Żydów z niewoli egipskiej, Historia Hioba.

Nowy Testament jest związany z życiem i działalnością Jezusa. Składa się z 4 Ewangelii (św. Marka, św. Łukasza, św. Mateusza i św. Jana), Dziejów Apostolskich, Listów Apostolskich oraz Apokalipsy św. Jana.

Charakterystycznymi formami są opowiadania np.: Narodzenie Jezusa i przybycie Mędrców ze Wschodu, Cud w Kanie Galilejskiej, Wskrzeszenie Łazarza, Rozmnożenie chleba i kazanie na górze, sąd Piłata oraz przypowieści np.: o synu Marnotrawnym, o robotnikach w winnicy, o miłosiernym Samarytaninie. Najbardziej znanym listem jest Pierwszy list św. Pawła do Koryntian, a szczególnie Hymn o miłości.

Antyk

Materialny i duchowy dorobek tej epoki stanowi podstawę kultury europejskiej. Powstały wtedy klasyczne wzorce i wartości, gatunki literackie, teatr, filozofia. Ważne pojęcia: mimesis (sztuka miała naśladować rzeczywistość), katharsis (duchowe oczyszczenie), tragizm. Ideały: harmonia, ład, spokój, umiar, złoty środek.

Wybrane mity: O Dedalu i Ikarze, Porwanie Europy, Demeter i Kora, o Syzyfie, o Prometeuszu. Część z nich została opracowana w artykule Mity greckie

Eposy: Iliada i Odyseja

Więcej o antyku znajdziesz tutaj.

Średniowiecze

Epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśl ludzką ku Bogu. Pojęcia: mistycyzm, teocentryzm (Bóg w centrum zainteresowania), uniwersalizm (wspólna w całej Europie religia, język – łacina, system feudalny), dualizm (wyraźny podział na dobro i zło, piekło i niebo, ciało i duszę). Wzory postępowania: wzór świętego, rycerza i idealnego władcy. Dwa style architektoniczne: romański (budowla niska o charakterze obronnym, grube mury, małe okna)  i gotycki (katedra – wysoka, strzelista budowla na planie krzyża, duże witrażowe okna, sklepienie krzyżowo-żebrowe, kolumny i podpory, symbolika).

Wybrane utwory: Bogurodzica, Legenda o św. Aleksym, Pieśń o Rolandzie, Legendy arturiańskie, Kronika polska Galla Anonima.

Renesans

Inaczej odrodzenie klasycznych wartości i ideałów. Epoka nauki, wielkich odkryć geograficznych. Pojęcia: antropocentryzm (człowiek w centrum), humanizm, reformacja (koniec uniwersalizmu i jednej religii w Europie). Wzrost zamożności ludzi i zwrot ku wartościom doczesnym. Rozwój sztuki według ideałów klasycznych. Ideał człowieka wszechstronnie wykształconego. Celem sztuki jest oddanie ładu i urody świata.

Wybrane utwory: fraszki, pieśni, treny J. Kochanowskiego, Romeo i Julia W.Szekspira

Barok

Epoka uduchowiona. U podłoża filozofii leży poczucie przemijalności życia i kruchości człowieka. Niepokój i ozdobność w sztuce. Typowe motywy sztuki: szatan, piekło, śmierć, rozkład. Kontrreformacja – odpowiedź kościoła na reformację. Upadek nauki, edukacji młodzieży, rozwoju wiedzy.

Wybrane utwory: Skąpiec Moliera

Oświecenie

Wiek rozumu, powrotu do ideałów klasycznych. Wszechstronny rozwój nauki, prasy, szkolnictwa. Pojęcia: racjonalizm (poznanie na drodze rozumu), empiryzm (poznanie poprzez doświadczenie). W Polsce reformy ustrojowe (Sejm Wielki, Konstytucja 3 Maja). Rozbiory.

Wybrane utwory: bajki i satyry I.Krasickiego,

Romantyzm

Epoka poezji, ekspresji uczuć. Rozczarowanie i nieufność wobec rozumu i wiedzy. Zwrot w stronę wiary i uczuć. Najważniejsze stają się: serce, intuicja, wyobraźnia, wrażliwość duszy. Ważne pojęcia: fantastyka, irracjonalizm, mesjanizm, mistycyzm, tajemniczość. Ważne tematy: nieszczęśliwa miłość, walka o wolność, samotność bohatera. 

Wybrane utwory: ballady A. Mickiewicza (Świtezianka, Lilije),                 Dziady. Część II A. Mickiewicza, Balladyna J. Słowackiego, Zemsta  A.Fredry

Pozytywizm

Epoka prozy (powieść, nowela). Rozczarowanie romantycznym entuzjazmem i walką. Wiara w naukę i pracę. Wśród ważnych pojęć: praca organiczna i praca u podstaw czyli reformy społeczeństwa i edukacji niższych warstw społecznych. Postulaty stawiania i realizowania realnych, praktycznych celów.

Wybrane utwory: nowele Latarnik, Sachem H. Sienkiewicza, Legenda żeglarska H. Sienkiewicza, Krzyżacy i Qvo vadis również Sienkiewicza

Młoda Polska

Inne nazwy – neoromantyzm, modernizm, dekadentyzm, symbolizm. Idea „sztuki dla sztuki” odrzucająca praktyczny wymiar twórczości. Metodą badania świata ma być intuicja. Popularne tematy sztuki: szatan, śmierć, koniec wieku, przeklęty, wyobcowany poeta – artysta. Pogarda dla mieszczańskiego stylu życia.

Dwudziestolecie międzywojenne

Rozwój nauki i techniki. Postęp na polu fizyki, medycyny, przemysłu. Przeświadczenie o praktycznym sensie sztuki i nauki. Wiele nurtów awangardowych w literaturze i sztuce: abstrakcjonizm, dadaizm, futuryzm, nadrealizm. Odwrót od sentymentów i ideałów romantycznych.

Współczesność

Podejmowanie różnorodnych kwestii dotyczących ludzkiego życia, także w kontekście zrujnowania wartości przez tragiczne wydarzenia II wojny światowej i holokaustu.

Wybrane utwory: Kamienie na szaniec A.Kamińskiego, Pamiętnik z powstania warszawskiego M.Białoszewskiego, Zabawa w klucz Idy Fink, Stary człowiek i morze E. Hemingway’a, Mały Książę A. de Saint Exupery’ego.

Leave a Reply