Etapy życia i twórczości Adama Mickiewicza składają się na typową romantyczną biografię pokolenia i wyznaczają drogi polskiego romantyzmu.
Etap I – dzieciństwo i młodość
Urodził się w Zaosiu koło Nowogródka w Wigilię Bożego Narodzenia 1798 roku. Tu też upływało mu dzieciństwo i pierwsze lata szkolne. Jako dziecko dość poważnie zachorował, ale na szczęście wrócił do zdrowia, co zostało uznane przez jego bliskich za cud. Gorące modlitwy matki Adama o zdrowie dla syna w kościele w Nowogródku zostały wysłuchane, a całe zdarzenie wspomniane później na kartach Pana Tadeusza:
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem,
(Gdy od płaczącej matki pod Twoją opiekę
Ofiarowany martwą podniosłem powiekę
I zaraz mogłem pieszo do twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu.)
Po śmierci ojca i przegranych procesach majątkowych stan materialny rodziny bardzo się pogorszył. W 1815 roku jako siedemnastoletni chłopak Mickiewicz ukończył szkołę powiatową i wyjechał do Wilna, by studiować na tamtejszym uniwersytecie.
Etap II – wileńsko-kowieński
Od 1816 do 1819 roku Mickiewicz studiował w Wilnie a potem przez cztery lata pracował jako nauczyciel w szkole w Kownie, aby spłacić dług zaciągnięty na opłacenie studiów. Był to rodzaj dzisiejszego kredytu studenckiego. Podczas studiów Mickiewicz założył tajne Towarzystwo Filomatów (Miłośników Nauki), a potem wstąpił do tajnego także Towarzystwa Filaretów (Miłośników Cnoty). Towarzystwa te miały na celu samokształcenie i szerzenie nauki, a wkrótce pojawiły się także cele polityczne i wolnościowe. Epoka romantyzmu nie jest dla narodu polskiego szczególnie pomyślna. Polska jest pod zaborami, w niewoli, Polacy poddawani są polityce zaborców. Za działalność w towarzystwie Filomatów i Filaretów Mickiewicz został poddany represjom.
W tym okresie powstały miedzy innymi: Oda do młodości, Ballady i romanse (1822 rok – data ich wydania jest uważana za początek polskiego romantyzmu) dramat Dziady część II oraz część IV
W tym czasie zapałał gorącym uczuciem do Maryli Wereszczakówny, siostry przyjaciela. Rodzina dziewczyny uznała młodego nauczyciela i początkującego poetę za nieodpowiednią partię i wydano Marylę za mąż za majętnego hrabiego Putkamera. Mickiewicz ogromnie to przeżył, zawód miłosny odcisnął piętno na jego twórczości. Znanym utworem jest dedykowany zapewne niespełnionej miłości wiersz Do M***
Etap III – rosyjski
W 1823 roku poeta zostaje uwięziony w Wilnie, a potem zesłany wgłąb Rosji. Przebywał w Petersburgu, Odessie, Moskwie, na Krymie. W tym okresie powstały między innymi Sonety Odeskie i Sonety Krymskie, Konrad Wallenrod.
Etap IV – drezdeński
W 1829 roku dzięki przyjaciołom Mickiewiczowi udało się załatwić wyjazd z Rosji i udać w podróż po Europie. Odwiedził Berlin, Bonn, przebywał w Szwajcarii, a potem we Włoszech, gdzie dotarła do niego wieść o powstaniu listopadowym, które wybuchło w Ojczyźnie. Choć miał taki zamiar, poeta nie dołączył do powstania. W 1832 roku z falą emigracji znalazł się w Dreźnie, gdzie napisał słynny dramat Dziady część III. W tym samym roku, w lipcu wyjechał do Paryża, gdzie pozostał niemal do końca życia.
Etap V – Paryż
W Paryżu Mickiewicz osiadł z krótkimi przerwami właściwie na stałe. Tu powstała epopeja narodowa Pan Tadeusz. Poeta ożenił się z Celiną Szymanowską, z którą miał szóstkę dzieci. Życie prywatne układało mu się źle. Żona chorowała, rodzina borykała się stale z niedostatkiem i kłopotami finansowymi. Sam Mickiewicz stracił pracę wykładowcy i został bibliotekarzem w paryskiej Bibliotece Arsenału. W 1855 roku podjął próbę walki o wolność. Pragnął założyć oddziały walczące przeciw Rosji. Niestety powalony chorobą 26 listopada zmarł w tym właśnie roku w Konstantynopolu. Od 1890 roku trumna z prochami wieszcza znajduje się w katedrze na Wawelu.
