Biblia powstawała na przestrzeni setek lat i tworzyło ją wielu autorów. Skutkiem tego jest różnorodność stylu i form literackich. Delikatna poezja sąsiaduje tu z wykazem surowych praw, obok proroctw znajdziemy suchy spis inwentarza czy kolejnych pokoleń narodu wybranego. Biblia łączy wiele funkcji. Oprócz pełnienia funkcji sakralnych i kulturowych, co oczywiste, była też kroniką i zbiorem praw, kodeksem.

Trudno jest jednoznacznie określić styl Biblii, ale można wymienić kilka jego podstawowych cech. Dominuje tu ton podniosły, poważny, zwłaszcza w słowach kierowanych do Boga, co zrozumiałe. Składnia czyli budowa zdań jest dość specyficzna. Autorzy biblijni często posługiwali się zdaniami wielokrotnie złożonymi z dość gęstą interpunkcją. Wiele z nich rozpoczyna się od spójników np. 

I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre.

Charakterystyczny dla Biblii jest także paralelizm czyli występowanie w tekście elementów powtarzalnych, podobnych do siebie. Spotkamy się tu często z anaforą (powtórzenie na początku kolejnych segmentów wypowiedzi) czy epiforą (powtórzenie na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi tj. wersów, strof czy akapitów):

1 Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. 2 Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami.

3 Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. 4 Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. 5 I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą.

I tak upłynął wieczór i poranek – dzień pierwszy.

6 A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich!» 7 Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, 8 Bóg nazwał to sklepienie niebem.

I tak upłynął wieczór i poranek – dzień drugi.

9 A potem Bóg rzekł: «Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha!» A gdy tak się stało, 10 Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, 11 rzekł: «Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona». I stało się tak. 12 Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre.

13 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci.

Jak widać, dość często pojawiającą się konstrukcją składniową jest zdanie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania:

4 Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności.

7 Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem;

W innych miejscach odnajdziemy wielość równoważników zdań. Wypowiedzi konstruowane są często w formie nakazu, apelu, stąd liczne zdania rozkazujące oraz pytania retoryczne. Często pojawia się inwersja czyli przestawny szyk wyrazów w zdaniu.

Gatunki występujące w Biblii

• Psalm – pieśń błagalna, dziękczynna, pochwalna, patriotyczna, religijna. Najpopularniejsze psalmy przypisuje się królowi Dawidowi:

1 Psalm. Dawidowy (fragment z Biblii Tysiąclecia)

Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego. 2 Pozwala mi leżeć na zielonych pastwiskach. Prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć: 3 orzeźwia moją duszę. Wiedzie mnie po właściwych ścieżkach przez wzgląd na swoje imię. 4 Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną (…)

• Przypowieść (parabola) – utwór epicki, krótkie alegoryczne (zawierające dwie warstwy: dosłowną i ukrytą) opowiadanie, które ilustruje uniwersalne prawdy życiowe i w ten sposób uczy  postaw, umoralnia.

Przykładowo przypowieść o synu marnotrawnym uczy, że człowiek ma prawo wyboru, ma prawo do błędu i zawsze też może pod warunkiem szczerej skruchy powrócić na właściwą drogę. Ukazuje też Boga jako wyrozumiałego, dobrego i kochającego swe dzieci ojca.

• Kazanie – kaznodziejskie pouczenie skierowane do wiernych, na przykład kazania Chrystusa:

KAZANIE NA GÓRZE (fragment z Biblii Tysiąclecia)

1 Jezus, widząc tłumy, wyszedł na górę. A gdy usiadł, przystąpili do Niego Jego uczniowie. 2 Wtedy otworzył swoje usta i nauczał ich tymi słowami:

Osiem błogosławieństw:

3 «Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie.

4 Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni.

5 Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię.

6 Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni.

7 Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią.

8 Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą.

9 Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi.

10 Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości, albowiem do nich należy królestwo niebieskie.

11 Błogosławieni jesteście, gdy [ludzie] wam urągają i prześladują was, i gdy z mego powodu mówią kłamliwie wszystko złe na was. 12 Cieszcie się i radujcie, albowiem wasza nagroda wielka jest w niebie. Tak bowiem prześladowali proroków, którzy byli przed wami.

Zadanie uczniów:

13 Wy jesteście solą dla ziemi. Lecz jeśli sól utraci swój smak, czymże ją posolić? Na nic się już nie przyda, chyba na wyrzucenie i podeptanie przez ludzi. 14 Wy jesteście światłem świata. Nie może się ukryć miasto położone na górze. 15 Nie zapala się też światła i nie stawia pod korcem, ale na świeczniku, aby świeciło wszystkim, którzy są w domu. 16 Tak niech świeci wasze światło przed ludźmi, aby widzieli wasze dobre uczynki i chwalili Ojca waszego, który jest w niebie.

(…)

• Modlitwa – osobista, dziękczynna lub błagalna apostrofa do bóstwa (modlitwy Mojżesza, Dawida, Salomona)
• Saga rodu – epicka opowieść o dziejach rodziny (np. historia rodu Abrahama – Izaak – Jakub – Józef)
• Apokalipsa – proroctwo obrazujące losy świata i ludzkości, zapowiedź, wizja końca świata i Sądu Ostatecznego. Obraz literacki przesycony symbolami, tajemniczymi znakami i szyframi. Nic nie jest tu podane wprost. Najbardziej znana jest Apokalipsa św. Jana:

Widzenie wstępne (fragment z Biblii Tysiąclecia)

9 Ja, Jan, wasz brat i współuczestnik w ucisku i królestwie, i wytrwałości w Jezusie, byłem na wyspie, zwanej Patmos, z powodu słowa Bożego i świadectwa Jezusa. 10 Doznałem zachwycenia w dzień Pański i posłyszałem za sobą potężny głos jak gdyby trąby 11 mówiącej: «Co widzisz, napisz w księdze i poślij siedmiu Kościołom: do Efezu, Smyrny, Pergamonu, Tiatyry, Sardów, Filadelfii i Laodycei». 12 I obróciłem się, by widzieć, co za głos do mnie mówił; a obróciwszy się, ujrzałem siedem złotych świeczników, 13 i pośród świeczników kogoś podobnego do Syna Człowieczego, obleczonego [w szatę] do stóp i przepasanego na piersiach złotym pasem. 14 Głowa Jego i włosy – białe jak biała wełna, jak śnieg, a oczy Jego jak płomień ognia. 15 Stopy Jego podobne do drogocennego metalu, jak gdyby w piecu rozżarzonego, a głos Jego jak głos wielu wód. 16 W prawej swej ręce miał siedem gwiazd i z Jego ust wychodził miecz obosieczny, ostry. A Jego wygląd – jak słońce, kiedy jaśnieje w swej mocy. 17 Kiedym Go ujrzał, do stóp Jego upadłem jak martwy, a On położył na mnie prawą rękę, mówiąc: «Przestań się lękać! Jam jest Pierwszy i Ostatni 18 i żyjący. Byłem umarły, a oto jestem żyjący na wieki wieków i mam klucze śmierci i Otchłani. 19 Napisz więc to, co widziałeś, i to, co jest, i to, co potem musi się stać. 20 Co do tajemnicy siedmiu gwiazd, które ujrzałeś w mojej prawej ręce, i co do siedmiu złotych świeczników: siedem gwiazd – to są Aniołowie siedmiu Kościołów, a siedem świeczników – to jest siedem Kościołów.(…)

• Inne gatunki występujące w Biblii– podanie, legenda, nowela, poemat, dramat, list, kronika, hymn, tren itd. 

Gatunki biblijne znalazły licznych kontynuatorów. Przykładami modlitw są: Bogurodzica, Hymn Jana Kochanowskiego, Sonety Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, poezja mistyczna Słowackiego, Hymny Jana Kasprowicza. Wśród kazań warto wymienić Kazania świętokrzyskie, Kazania gnieźnieńskie czy Kazania sejmowe Piotra Skargi. Utwory paraboliczne to chociażby Proces Kafki czy Dżuma Alberta Camusa.