Gatunki synkretyczne i pogranicza literatury

Wśród utworów literackich są i takie, których nie da się jednoznacznie przypisać do liryki, epiki lub dramatu, bo posiadają cechy co najmniej dwóch z trzech rodzajów literackich. Są to gatunki synkretyczne, do których zalicza się bajki, ballady oraz satyry.

Ballada

Ballada to wierszowany utwór, który cechuje nastrojowość i emocjonalność, co jest typowe dla liryki. Występują w niej dialogi i monologi co charakterystyczne dla dramatu. Natomiast obecność narratora, który opowiada niezwykłą historię jest typowa dla epiki. Gatunek ten wywodzi się z tradycji ludowej i zawiera elementy fantastyczne.

Warto znać przynajmniej kilka ballad Adama Mickiewicza, który czerpał inspirację z ludowych podań. Utwory te cechuje atmosfera tajemniczości, niekiedy grozy. Wydarzenia ukazane są w scenerii dzikiej przyrody, lasów, jezior („Świtezianka”, „Świteź”), wiejskiej świetlicy („Romantyczność”) lub pańskiego dworu i leśnej pustelni („Lilije”).

Natomiast ciekawym przykładem ballady osadzonej w klimacie miejskim jest „Zaczarowana dorożka” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, gdzie tłem niezwykłych wydarzeń jest nocny Kraków.

Satyra

Satyra podobnie jak ballada jest gatunkiem synkretycznym. Ukazuje w krzywym zwierciadle, a tym samym ośmiesza ludzkie wady i zachowania, obyczaje pojedynczych osób lub warstw społecznych.

Autorzy satyr posługują się dowcipem, ironią, kpiną i szyderstwem. Nie znajdziemy w satyrach sposobu rozwiązania problemu czy pouczającego morału, bo sprowadzają się one do napiętnowania jakiegoś zjawiska  i wyolbrzymienia go w karykaturalny sposób.

Przykłady tego gatunku to „Żona modna” i „Do króla” Ignacego Krasickiego.

Pogranicza literatury

Do gatunków z pogranicza literatury zaliczamy gatunki publicystyczne takie jak np. reportaż, felieton oraz komiks czy literaturę faktu.

Reportaż to relacja z jakiegoś autentycznego wydarzenia, która posługuje się charakterystycznymi środkami językowymi i zabiegami stylistycznymi (szybkie tempo wypowiedzi, narracja pierwszoosobowa, przewaga czasu teraźniejszego, wyliczenia, powtórzenia, obecność mowy niezależnej, czyli zacytowanych wypowiedzi osób). Mistrzem tego gatunku jest Ryszard Kapuściński.

Felieton to tekst publicystyczny, ukazujący się cyklicznie, komentujący zwykle bieżące wydarzenia czy aktualne zjawiska. Cechą charakterystyczną felietonu jest lekki, często złośliwy lub dowcipny ton wypowiedzi prezentujący osobisty punkt widzenia autora.

Osobnym gatunkiem jest komiks, który chociaż głównie opiera się na przekazie rysunkowym, posługuje się również słowem. Wypowiedzi lub myśli bohaterów umieszczone są w tak zwanych dymkach.

Współczesna literatura narracyjna o charakterze dokumentalnym mająca na celu zrelacjonowanie prawdziwych wydarzeń to literatura faktu. Przykładem mogą być „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego czy „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego. Ten typ literatury ma często formę dziennika, pamiętnika lub listu.

Leave a Reply