Rodzaj i gatunek literacki „Balladyny”

Balladyna jest dramatem w V aktach. Jeśli chodzi o gatunek, jest tragedią, ponieważ główna bohaterka kroczy drogą zbrodni, a na końcu sama ginie. Mimo to w utworze odnaleźć można elementy komediowe, których dostarcza przede wszystkim postać Grabca, wiejskiego pijaczyny i uwodziciela. Z drugiej strony jest on także tragiczną marionetką, kiedy za sprawą czarów zostaje zamieniony w króla dzwonkowego i posiadacza legendarnej korony, przez co staje się ofiarą Balladyny.

Czas i miejsce wydarzeń

Przestrzenią wydarzeń są okolice jeziora Gopło: las, chata wdowy, chatka Pustelnika, zamek Kirkora oraz niedalekie Gniezno – historyczna kolebka Polski, siedziba Mieszka I i pierwszych Piastów. W dramacie Słowackiego Gniezno jest siedzibą Popiela IV, który bezprawnie pozbawił tronu swego brata Popiela III, teraz Pustelnika. Tam dokonała się zemsta Kirkora na uzurpatorze. Pod murami Gniezna rozegrała się bitwa między wojskami Kirkora, a przekupionymi najemnikami Kostryna i Balladyny. I w Gnieźnie właśnie Balladyna rozpoczyna swe rządy jako królowa.

Czas wydarzeń jest nieokreślony, można go nazwać legendarnym lub jak sam autor „bajecznym”.

Bohaterowie „Balladyny”

Do postaci realistycznych należą: Pustelnik (były król Popiel III pozbawiony tronu przez brata), hrabia Kirkor, Wdowa oraz jej dwie piękne córki Alina i Balladyna, Grabiec (kochanek Balladyny i ukochany Goplany), Filon (pasterz szukający idealnej kochanki, uosobienie bohatera romantycznego cierpiącego z powodu nieszczęśliwej miłości), Fon Kostryn (dowódca straży na zamku Kirkora), Gralon (rycerz i posłaniec Kirkora), Kanclerz (stróż prawa czuwający nad przebiegiem sądów dokonywanych przez Balladynę), Wawel (kronikarz), Poseł z Gniezna, Paź, Lekarz, Woźny sądowy, Strażnik, Żołnierz.

Do postaci fantastycznych należą Goplana (pani jeziora Gopło, symbol tego w co wierzyli romantycy – istnienie jakiejś nieokreślonej, irracjonalnej siły kierującej ludzkim losem) i jej pomocnicy Skierka i Chochlik oraz cień, duch dziewczyny z dzbankiem na głowie.

Treść „Balladyny” w pigułce

Szlachetny hrabia Kirkor udaje się do Pustelnika po radę, z kim ma się ożenić. Ten radzi mu wziąć ubogą pannę, gdyż te wysoko urodzone są fałszywe i zdradzieckie. Kirkor za sprawą czarów trafia do chatki Wdowy i tam poznaje dwie piękne dziewczyny. Nie może się zdecydować, którą ma poślubić. Skierka podsuwa matce pomysł malinowego konkursu. Podczas zbierania malin Balladyna zabija Alinę i kradnie jej dzbanek pełen malin, by wyjść za grafa Kirkora. Boi się, że ktoś odkryje zbrodnię, ponieważ nie udaje jej się wywabić plamy krwi z czoła. Po ślubie wstydzi się swojego pochodzenia i chce odciąć od korzeni, więc najpierw zamyka matkę w wieży, a potem wypędza ją z zamku. Z woli Balladyny ginie posłaniec Kirkora Gralon. Taki sam los spotyka jej dawnego kochanka Grabca, który za sprawą Goplany wszedł w posiadanie korony Popielów. Kolejną ofiara jest Pustelnik, prawowity król wypędzony przez uzurpatora Popiela IV. Zginął, ponieważ odkrył prawdę o śmierci Aliny. Posługując się Kostrynem, Balladyna pozbywa się Kirkora. Pozbywszy się wszystkich świadków swojej przeszłości, Balladyna zasiada na królewskim tronie. Pragnie niepodzielnej władzy, dlatego truje spiskującego z nią wcześniej dowódcę straży. Rządy rozpoczyna od osądzenia zbrodniarzy. Po trzykroć wydaje wyrok śmierci: na zabójcę młodej dziewczyny, na truciciela von Kostryna oraz na złą córkę, która wyrzekła się własnej matki. Kiedy matka umiera na torturach, już tylko Balladyna wie, że to ona sama ponosi winę za wszystkie zbrodnie. W momencie ogłoszenia ostatniego wyroku piorun trafia w tron i zabija Balladynę.

W sumie mamy tu 8 trupów, czyli Alinę, Gralona, Pustelnika, Grabca, Kirkora, Kostryna, matkę-wdowę i oczywiście Balladynę. To przyzwoita ilość godna tragedii.

W losy ludzi ingerują siły nadprzyrodzone czyli Goplana i jej słudzy: wierny i pracowity Skierka oraz leniwy, złośliwy Chochlik. Skutki ich działań są tragiczne. Goplana, nie mogąc ich znieść, sama skazuje się na pokutę – „leci w okropną krainę, / Gdzie sosny i śniegi sine”.

Motywy i symbole w „Balladynie”

• Zbrodnia i kara – Po zabiciu Aliny podczas malinowego konkursu Balladynę nękają wyrzuty sumienia: „Co moje ręce zrobiły?” Jest bliska obłędu. Słyszy głos siostry w szumie drzew, widzi jej bladą twarz w tafli wody, gdy się pochyla i chce obmyć krew. Dzieje się tak pod wpływem czarów Goplany, która chce, by Balladyna poczuła żal i skruchę. Nimfa sugeruje dziewczynie, że to, co się stało, było tylko strasznym snem. Balladyna przystaje na taki pomysł, ale do momentu, kiedy snem miałby się okazać także Kirkor. Mimo ciężaru wyrzutów sumienia, woli oswoić się ze śmiercią siostry i świadomością, że jest zbrodniarką, niż zrezygnować ze swoich ambicji. Potem jej ofiarą pada jeszcze wielu ludzi, ponieważ Balladyna usuwa świadków swoich zbrodni i swojego wieśniaczego pochodzenia. Na koniec można mówić o zbrodni doskonałej, nie ma już bowiem nikogo, kto mógłby wskazać Balladynę jako zbrodniarkę. Wtedy do głosu dochodzą siły nadprzyrodzone, morderczyni ginie rażona piorunem, a sprawiedliwości staje się zadość. Nie ma zbrodni bez kary.

• Piętno kainowe – to plama z krwi na czole Balladyny. Jak Kain, zabiwszy Abla, został naznaczony przez Boga piętnem (Bóg upuścił kroplę rosy, która spadła na czoło Kaina i wypaliła piętno), tak Balladyna nie może pozbyć się plamy siostrzanej krwi. Kain zazdrościł bratu wszystkiego. Wydawało mu się, że rodzice bardzie kochają Abla, że młodszy brat ma lżejszą pracę i nawet Bóg bardziej docenia jego ofiarę. Zaślepiony zazdrością zabił Abla i ukrył jego ciało. Zbrodnia szybko wyszła jednak na jaw. W dramacie Słowackiego występuje ten sam motyw. Balladyna rywalizuje z młodszą siostrą o Kirkora. Ma negatywne nastawienie do pracy, nie chce jej się zbierać malin. Widząc, że pracowita Alina ma pełny dzbanek, postanawia zabrać go siostrze siłą. Zakrwawioną ręką dotyka czoła, robiąc czerwone piętno. W końcu zakrywa go czarną opaską.
• Motyw matki – został w dramacie potraktowany stereotypowo. Wdowie najbardziej zależy na dobru i szczęściu córek. Pragnie, by dobrze wyszły za mąż, wierzy w ich szczere i najlepsze intencje. Przed Kirkorem chwali obie córki, ale faworyzuje Balladynę, bo zgodnie z tradycją starsza córka powinna pierwsza wyjść za mąż. Cierpi, gdy dowiaduje się od Balladyny, że Alina uciekła. Złorzeczy, ale w głębi serca ma nadzieję na powrót dziecka. Na pewno wtedy wybaczyłaby Alinie. Nie zna jednak okrutnej prawdy. Potem znosi upokorzenia ze strony Balladyny. Pomimo cierpienia nawet na torturach nie wyznaje imienia złej córki, ponieważ nie chce jej zaszkodzić. Jej matczyna miłość jest silniejsza od bólu.
• Korona jako symbol najwyższej władzy – ten przedmiot przechowuje Pustelnik na dowód, że jest prawowitym królem. Potem korona trafia w ręce Goplany, która zdobi nią głowę Grabca przemienionego w króla dzwonkowego. Czy czyni ona z właściciela prawdziwego króla? Oczywiście, że nie. Co najwyżej czyni z niego żałosną postać godną kpin, a w końcu ofiarę zbrodniarki. Korona wieńczy w końcu skroń Balladyny, która niedługo pozostaje królową, bo nie jest godna tego zaszczytu i żadne insygnia królewskiej władzy tego zmienić nie mogą.

• Miłość romantyczna– to niespełniona miłość przynosząca więcej cierpienia niż uniesień i szczęścia. Taką właśnie miłością pokochała Goplana Grabca, który wpadłszy do przerębli, upadł wprost na kryształowe łoże nimfy. Uratowała mu życie, a wiosną obudziła się z miłością w sercu. Nie była to jednak miłość odwzajemniona, mimo że doszło do pocałunku. Goplana zaślepiona uczuciem uruchamia lawinę wydarzeń, które odkrywają prawdziwe oblicze ludzi i prowadzą do kolejnych tragedii.

Drugim przykładem romantycznego kochanka jest Filon. To dziwna postać, pasterz, młodzieniec, który marzy o idealnej dziewczynie. Gdy ją wreszcie znajduje, okazuje się, że ona nie żyje. Wydaje się, że sensem życia Filona jest cierpienie z miłości. Charakteryzuje go typowa dla romantyków wiara, że nie istnieją przeszkody dla prawdziwego uczucia.

• Dobro i zło – uosabiają go śliczna i dobra Alina oraz piękna, lecz podła Balladyna, która po trupach idzie do celu. Cechy bohaterek podbite są poprzez ich wygląd. Alina jest jasnowłosą, delikatną dziewczyną o fiołkowych oczach i różanej cerze. Można by rzec, że przypomina anioła. Inaczej niż posągowa Balladyna, która ma czarne jak węgle oczy, alabastrową, bladą cerę i kruczoczarne włosy.  Ale to nie jedyne postacie zestawione na zasadzie kontrastu. Podobnie skonstruowane są pary: Popiel III (dobry) i Popiel IV (zły uzurpator i morderca rodziny brata) czy  Kirkor (szlachetny hrabia) – Kostryn (podstępny i zdradziecki dowódca straży w zamku Kirkora i kochanek Balladyny). Nie można powiedzieć, żeby dobro w dramacie Słowackiego wygrywało tak jak w baśniach. Dobre postacie zasługują jednak przynajmniej na szacunek czy współczucie. Natomiast zło zostało ukarane. Wszystkie złe postacie zapłaciły za swoje zbrodnie życiem.

Autor

Juliusz Słowacki jest jednym z czołowych twórców polskiego romantyzmu. Urodził się w 1809 roku w Krzemieńcu, zmarł w 1849 roku w Paryżu. Obok Mickiewicza i Krasińskiego określany jest mianem wieszcza narodowego. W swoich utworach zgodnie z duchem epoki podejmował tematykę narodowowyzwoleńczą, ale także egzystencjalną. Jego twórczość wyróżnia mistycyzm, bogactwo wyobraźni i języka. Inspirował się orientem i źródłami ludowymi, co również było charakterystyczne dla epoki romantyzmu.

Do najbardziej znanych utworów Słowackiego należą: Beniowski (z tego utworu pochodzi cytat: „Chodzi mi o to, aby język giętki/ powiedział wszystko, co pomyśli głowa/ A czasem był jak piorun jasny, prędki/ A czasem smutny jako pieśń stepowa”), Król-Duch, Hymn (Smutno mi Boże!), Testament mój, Kordian, Ksiądz Marek, Balladyna (1834)

Słowacki wywarł ogromny wpływ na poetów okresu Młodej Polski czy dwudziestolecie międzywojennego np. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.