Dlaczego trzeba znać Biblię?
Kiedy na lekcji czytamy fragmenty Biblii, prawie zawsze znajdzie się uczeń, który powie, że to nie religia. Mam nadzieję, że ten artykuł wyjaśni powody, dla których teksty biblijne muszą być omawiane na języku polskim i uporządkuje podstawowe informacje na temat arcydzieła literatury, jakim jest Pismo Święte.
Dlaczego Biblia jest tak ważna i czytana nie tylko ze względów religijnych? Przede wszystkim dlatego że jest ona źródłem wielu motywów podejmowanych w sztuce. Znajomość Biblii jest konieczna dla zrozumienia wielu utworów powstałych w naszej erze. Współczesne dzieła, nawet filmy podejmują wciąż na nowo tematy biblijne. Twórcy czerpią też inspirację, naśladując gatunki biblijne takie jak chociażby przypowieść, dokonując stylizacji swoich utworów w oparciu o język, słownictwo czy rytm biblijnych tekstów. Można powiedzieć, że Biblia jest magazynem, z którego czerpią pisarze, poeci, malarze, rzeźbiarze, muzycy. Dlatego ten, kto nie zna w ogóle Biblii, nie zrozumie większości dzieł sztuki naszej cywilizacji. Biblia jest oczywiście sacrum – świętą księgą dla chrześcijan oraz w części Starego Testamentu dla wyznawców judaizmu.
Powstanie Biblii
Księgi Starego Testamentu powstały między XIII a II w.p.n.e. Nowy Testament został spisany w I w.n.e. (około 51 roku została spisana pierwsza księga – Pierwszy List do Tesaloniczan, a około 100-106 roku ostatnia – Apokalipsa św. Jana).
Księgi Starego Testamentu napisane były w języku hebrajskim, aramejskim oraz greckim (po grecku biblion oznacza księgę, zwój papirusu). Księgi Nowego Testamentu zostały napisane w języku greckim, z wyjątkiem Ewangelii według św. Mateusza napisanej po aramejsku.
Biblia została przełożona na wszystkie języki świata. Septuaginta to najstarszy przekład Starego Testamentu na język grecki dokonany w III i II w.p.n.e. na potrzeby Żydów w Egipcie. Legenda głosi, że twórcami tego tłumaczenia było siedemdziesięciu dwóch uczonych żydowskich – stąd tytuł Septuaginta co oznacza siedemdziesiąt.
Wulgata to przekład na język łaciński dokonany w IV wieku głównie przez św. Hieronima. Stała się podstawą tłumaczenia Biblii na języki narodowe. Od 1979 roku w liturgii łacińskiej Kościoła rzymskokatolickiego używa się Neowulgaty – poprawionej wersji Wulgaty.
Przekłady na język polski
Najstarszym przekładem psalmów z przełomu XIV i XV wieku jest Psałterz floriański. Nazwa pochodzi od opactwa Sankt-Florian w Austrii, gdzie został znaleziony w XIX wieku.
Psałterz puławski to rękopis pochodzący z XVI wieku zawierający drugie staropolskie tłumaczenie psalmów. Nazwa pochodzi od Puław, gdzie rękopis był przechowywany w XIX wieku.
Biblia królowej Zofii albo szaroszpatacka to zachowana część pełnego przekładu Biblii. Zachował się tom I i kilka kart tomu II. Nazwa pochodzi od imienia ostatniej żony Władysława Jagiełły, dla której prawdopodobnie dokonano tego przekładu bądź od miejscowości na Węgrzech (Szaroszpatak), gdzie w wieku XIX odnaleziono ten rękopis.
Biblia Leopolity to pierwsze wydanie polskiego przekładu Biblii przeznaczone dla katolików i pochodzące z 1561 roku. Głównym redaktorem tego przekładu był Jan Leopolita, profesor Akademii Krakowskiej. Wkrótce po wydrukowaniu tej wersji Biblii sobór trydencki nakazał przy tłumaczeniu Pisma Świętego trzymać się ściśle Wulgaty. Biblia Leopolity była przekładem dość wolnym i nie uzyskała aprobaty kościelnej.
Biblia Jakuba Wujka to katolicki przekład całej Biblii na język polski opublikowany w 1599 roku. Jest to przekład najpopularniejszy, funkcjonujący przez wieki aż do tzw. Biblii Tysiąclecia, którą wydano w roku 1965 pod redakcją benedyktynów tynieckich.
Przekłady psałterza
Psałterz to wydawana oddzielnie księga zawierająca 150 psalmów i służąca jako modlitewnik, śpiewnik bądź też przeznaczona do celów liturgicznych.
Przekłady psałterza ukazywały się wcześniej niż całościowe przekłady Biblii. Najwcześniejszy autorstwa Walentego Wróbla pochodzi z roku 1539, kolejny to prozatorskie dzieło Mikołaja Reja – Psałterz Dawidów z 1546 roku. Pierwszego przekładu wierszowanego dokonał w 1558 roku Jan Lubelczyk, ale arcydziełem jest przekład Jana Kochanowskiego Psałterz Dawidów z 1579 roku. Później parafrazy niektórych psalmów dokonał Mikołaj Sęp-Szarzyński. W XX wieku Księgę Psalmów przełożył na język polski np. Leopold Staff czy Roman Brandstaetter. Czesław Miłosz jest tłumaczem Księgi Rut, Księgi Estery, Księgi Hioba, Księgi Psalmów, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Lamentacji, Ewangelii św. Marka i Apokalipsy św. Jana.
