Gatunki epickie

Utwory epickie mogą mieć formę prozatorską albo wierszowaną, zawsze jednak opowiadają jakąś historię.

Epos albo epopeja to gatunek wywodzący się ze starożytności. Do jego podstawowych cech należą:

• wierszowana forma,
• podział na części (np. „Pan Tadeusz” składa się z dwunastu ksiąg)
• wielowątkowość, liczne opisy i dygresje czyli odejścia od głównego wątku,
• bogaty w środki stylistyczne język (np. porównania homeryckie)
• wszechwiedzący narrator,
• ukazanie losów bohaterów na tle ważnych, przełomowych wydarzeń,
• ukazanie ingerencji bogów w losy bohaterów.

Za twórcę eposu uznaje się Homera, autora „Iliady” i „Odysei”. Polską epopeją narodową jest „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza.  Z innych bardziej znanych eposów warto wymienić: niemiecką „Pieśń o Nibelungach”, francuską „Pieśń o Rolandzie” czy angielskiego „Beawulfa”.

Bajka również jest gatunkiem wywodzącym się z antyku. Często łączy cechy przynajmniej dwóch z trzech rodzajów literackich, co jest cechą gatunków synkretycznych. Do rozwoju tego gatunku przyczynił się Ezop, twórca bajek zwierzęcych. Zwierzęta, pod postaciami których kryją się rozmaite ludzkie cechy, są często bohaterami bajek, dlatego jest to gatunek alegoryczny. Każda bajka zawiera morał, jest to więc gatunek dydaktyczny, pouczający. Istotną rzeczą jest też aktualność i uniwersalność przekazu zawartego w bajkach. Krótkie, kilkuwersowe utwory to bajki epigramatyczne, dłuższe to bajki narracyjne. Zawsze są to utwory wierszowane.

Baśń jest utworem fantastycznym, gdzie bohaterowie dzielą się na dobrych i złych, a dobro zawsze zwycięża. Baśń przepełniona cudownością uczy właściwych moralnie i etycznie zachowań.

Legenda podobnie jak baśń jest utworem fantastycznym, przepełnionym cudownością, ale jest to opowieść związana z autentycznymi miejscami, wydarzeniami czy postaciami. Początkowo tematem legend było życie świętych czy męczenników np. Legenda o świętym Aleksym. Utwory te miały charakter moralizatorski, ukazywały wzory zachowań. Od XVIII wieku legendami nazywa się także podania ludowe.

Romans rycerski (Chanson de geste) to wierszowany utwór o losach i przygodach rycerzy, ukazujący wzór postępowania, opiewający rycerskie dokonania. Arcydziełem gatunku jest francuska „Pieśń o Rolandzie”.

Nowela jest utworem jednowątkowym o przejrzystej fabule i prostej konstrukcji z wyraźnie zarysowanym punktem kulminacyjnym, po którym następuje rozwiązanie akcji i puenta. Wątek osnuty jest wokół jakiejś postaci np. Skawińskiego w „Latarniku” czy wodza plemienia Czarnych Wężów w noweli „Sachem”.

Opowiadanie to podstawowa forma wypowiedzi narracyjnej. Od noweli odróżnia go większa swoboda konstrukcji, obecność wątków pobocznych, epizodów czy postaci drugoplanowych. Tematyka opowiadań może być rozmaita, realistyczna lub fantastyczna.

Powieść jest wielowątkowym utworem fabularnym o obszernej treści. Wyróżniamy wiele różnych typów powieści: historyczna, gdzie wątki fabularne przedstawione są na tle wydarzeń historycznych np. „Krzyżacy”, fantastyczna np. „Władca pierścieni”, fantastycznonaukowa, obyczajowa, przygodowa, detektywistyczna, psychologiczna czy biograficzna.

Przypowieść albo parabola to opowiadanie alegoryczne i pouczające, w którym przedstawiona treść jest pretekstem do ukazania uniwersalnych prawd moralnych np. przypowieść o Synu Marnotrawnym czy przypowieść o Miłosiernym Samarytaninie.

Powiastka filozoficzna – to rodzaj utworu fabularnego pisanego prozą, gdzie opowiadane wydarzenia mają zilustrować jakąś myśl filozoficzną, postawę wobec życia. Przykładem takiego utworu jest „Mały Książę” A. de Saint Exupery’ego, gdzie zawarta jest próba odpowiedzi na pytania związane z takimi wartościami jak przyjaźń czy miłość.