Związki składniowe

Na świecie prawie wszystko łączy się z czymś innym. Mamy więc przykładowo związki chemiczne, międzyludzkie, związki przyczynowo-skutkowe. Są związki dobre, trwałe, kruche i bywają także toksyczne. Wszystko się jakoś nazywa i czymś charakteryzuje. Tak samo jest z wyrazami, które łączą się ze sobą, tworząc związki składniowe i całe wypowiedzenie. Dlaczego mamy umieć rozpoznawać i nazywać związki składniowe skoro potrafimy poprawnie budować zdania zupełnie intuicyjnie? Nie powiemy na przykład: Nie podarował jej pięknego kwiat. Tylko: Nie podarował jej pięknego kwiatu. Intuicyjnie tak samo odmienimy pięknego kwiatu, mimo że niekoniecznie musimy wiedzieć, że tworzą związek zgody. A więc po co? Powiedzmy, że dzięki temu zyskujemy nieco większą świadomość językową:) Pewnie autorzy podstawy programowej umieliby lepiej odpowiedzieć na pytanie, po co nam taka wiedza. Jednak trzeba by pewnie długo czekać. A zatem jeśli kartkówka ze związków składniowych się zbliża, prościej będzie przeczytać ten krótki artykuł.

Typowe zadanie szkolne polega na wytropieniu związku i nazwanie go na podstawie jego charakterystycznej cechy. Przydatna okazuje się tu podstawowa wiedza ze składni czyli umiejętność rozpoznania części zdania: podmiotu, orzeczenia, przydawki, dopełnienia i okolicznika.

Związek zgody

Związek zgody cechuje to, że dwa wyrazy mają tę samą formę gramatyczną tj. przypadek, rodzaj, liczbę np.

Piękny kwiat, pożegnalny występ – Kiedy odmienimy wyraz nadrzędny (kwiat, występ), wyraz podrzędny dostosuje swoją formę do niego: pięknego kwiatu, pożegnalnego występu, pięknemu kwiatowi, pożegnalnemu występowi.

Widać, że wyrazy w związku zgody zgodnie dostosowują do siebie swą formę.

Związek zgody tworzy:

  • Rzeczownik z czasownikiem (orzeczenie z podmiotem) np. Kwiaty pachną. Zorganizował występ. Taki związek nazywamy także związkiem głównym.
  • Rzeczownik i przydawka np. Piękny kwiat, mój długopis, piąty dzień, kwitnąca wiśnia, zapisana strona,  człowiek guma.

Związek rządu

Związek rządu cechuje to, że wyraz nadrzędny narzuca wyrazowi podrzędnemu określoną formę, rządzi nim. Kiedy taką parę wyrazów odmienimy przez przypadki, okaże się, że wyraz podrzędny nie zmienia formy przypadka np.

Kwiat paproci, kwiatu paproci, kwiatowi paproci itd. Tak samo w liczbie mnogiej: książki uczniów, książek uczniów, książkom uczniów. Widać, że rzeczowniki paproci i uczniów pozostają cały czas w tej samej formie.

Związek rządu tworzy:

  • Czasownik i dopełnienie np. Zasadził (co?) kwiat.
  • Rzeczownik z rzeczownikiem (ale nie w mianowniku!) np. kwiat (kogo?) babci
  • Rzeczownik i wyrażenie przyimkowe np. sukienka w groszki

Związek przynależności

Związek przynależności charakteryzuje się tym, że człon podrzędny jest najczęściej nieodmienny.

Związek przynależności tworzy:

  • Czasownik wraz z okolicznikiem np. Myśli (jak?) szybko, działa (jak?) z rozmysłem, mieszka (gdzie?) daleko, uśmiecha się (jak?) pod nosem, jadę (gdzie?) do szkoły. Szukamy więc czasownika z okolicznikiem i mamy związek przynależności.
  • nieodmienna część mowy np. przysłówek z inną częścią mowy np. bardzo ładnie, bardzo wesoło.

Podsumowanie:

  1. Jeżeli dwa wyrazy w związku się odmieniają i są zgodne pod względem formy gramatycznej, mamy do czynienia ze związkiem zgody.
  2. Jeżeli jeden wyraz w związku się odmienia, a drugi pozostaje w narzuconej, niezmiennej formie, to mówimy o związku rządu.
  3. Jeżeli związek tworzy czasownik z okolicznikiem, to jest to związek przynależności. Także jeśli jeden z wyrazów jest w ogóle nieodmienny.

Istnieje również podział związków na związek główny czyli związek podmiotu z orzeczeniem, który jest związkiem zgody oraz związki poboczne czyli wszystkie poza głównym.

Przykład:

Zdanie: Pilny uczeń starannie odrobił zadanie domowe.

Uczeń odrobił – związek zgody (związek główny)

pilny uczeń – związek zgody

odrobił starannie – związek przynależności

odrobił zadanie – związek rządu

zadanie domowe – związek zgody

Mam nadzieję, że na pytanie nauczyciela o związki składniowe nikt z was nie odpowie „to skomplikowane” 😉

2 myśli w temacie “Związki składniowe”

  1. Moja córka po przeczytaniu powiedziała: no, nareszcie czegoś się nauczyłam. Tekst jest napisany po ludzku, a nie jakąś literacką, formalną mową, której na końcu i tak nikt nie zrozumie (to dopisała córka :))

Leave a Reply