Wypowiedzenia dzielą się na równoważniki zdań (niezawierające orzeczenia) i zdania (zawierające orzeczenie). W poprzednim wpisie zawarłam informacje o częściach zdania.
Zdania dzielimy na pojedyncze (z jednym orzeczeniem), złożone (z dwoma orzeczeniami) i wielokrotnie złożone (zawierają więcej niż dwa orzeczenia).
Co to jest równoważnik zdania?
Równoważnik zdania to wypowiedzenie, które nie zawiera orzeczenia. Specyficznym typem równoważnika jest imiesłowowy równoważnik zdania, który zawiera imiesłów przysłówkowy.
Imiesłów przysłówkowy to nieosobowa forma czasownika z końcówką -ąc, -łszy i -wszy (robiąc, spadłszy, wziąwszy). W wypowiedzeniu złożonym imiesłowowy równoważnik zdania ma zawsze pozycję podrzędną. Należy pamiętać, że takie wypowiedzenie trzeba oddzielić przecinkiem.
Oto przykłady zdań złożonych podrzędnie z imiesłowowym równoważnikiem zdania:
Idąc do szkoły, zgubiłam plecak.
Kasia, idąc do szkoły, zgubiła plecak.
Jak analizować zdanie pojedyncze?
1. Rozbiór gramatyczny zdania pojedynczego
Polega na nazwaniu wszystkich jego części mowy np.
Bohater przygotowuje się do nawiązania kontaktu z potencjalnymi formami życia występującymi w okolicy.
Bohater – rzeczownik
przygotowuje – czasownik
się – zaimek
do – przyimek
nawiązania – rzeczownik
kontaktu – rzeczownik
z – przyimek
potencjalnymi – przymiotnik
formami – rzeczownik
życia– rzeczownik
występującymi – czasownik (imiesłów przymiotnikowy)
w – przyimek
okolicy – rzeczownik
2. Rozbiór logiczny zdania pojedynczego
Polega na nazwaniu wszystkich części zdania i przedstawieniu na wykresie zależności pomiędzy nimi.
Jak analizować zdania złożone?
Wypowiedzenia z dwoma orzeczeniami to wypowiedzenia złożone. Dzielimy je na:
1. Zdania złożone współrzędnie
Są to zdania z dwoma orzeczeniami. Są równorzędne względem siebie nawzajem, więc na wykresie występują na jednym poziomie. O rodzaju zdania współrzędnego mówi łączący oba wypowiedzenia spójnik np. i, oraz, albo, lub, ale, lecz, więc.
2. Zdania złożone podrzędnie
Znając części zdania, łatwo można dostrzec, że każde zdanie podrzędne jest niczym innym jak jakąś częścią zdania rozwiniętą do postaci całego zdania 🙂
W zdaniu pojedynczym: Podaj mi książkę leżącą na stole. Słowo „leżącą” jest przydawką (odpowiada na pytanie jaką? i określa rzeczownik książkę). Jeżeli więc rozbudujemy tę przydawkę do postaci całego zdania, otrzymamy zdanie podrzędne przydawkowe: Podaj mi książkę, która leży na stole.
Z pozycji zdania nadrzędnego stawiamy pytanie, na które odpowiada zdanie podrzędne. Od rodzaju pytania zależy, jaki to rodzaj zdania.
Plansza przedstawia rodzaje i przykłady zdań złożonych podrzędnie. Jest ich tyle co części zdania czyli pięć.
Jak analizować zdanie wielokrotnie złożone?
-
- Znajdź orzeczenia lub imiesłowy przysłówkowe.
-
- Zaznacz granicę zdań składowych.
-
- Przedstaw zależności pomiędzy poszczególnymi wypowiedzeniami na wykresie (imiesłowowy równoważnik zdania przedstawia się przy pomocy falującej linii)
-
- Nazwij zdania składowe.
- Pogratuluj sobie wiedzy ze składni:)
Zachęcam tutaj do przeczytania artykułu Najdłuższe polskie zdanie.
W przypadku zdań złożonych kłopotliwa może być interpunkcja, kiedy nie mamy pewności, gdzie postawić przecinek. Przydatne zasady z przykładami znajdziecie w artykule Kłopoty z przecinkiem. Są w nim opisane powszechne dylematy takie jak przecinek przed że, przecinek przed ale itp. Zapraszam również do osobnego artykułu o Interpunkcji.
