Pisząc wypracowanie, pamiętaj o trójdzielności kompozycyjnej. Twoja praca powinna mieć wstęp, rozwinięcie i zakończenie w odpowiednich proporcjach, wyróżnione akapitami. W zależności od narzuconej formy zastosuj właściwe, charakterystyczne słownictwo. Nie odbiegaj od tematu, nie „lej wody”, pisz konkretnie, starając się udowodnić swoją wiedzę z literatury. Na egzaminie zwykle pojawia się rozprawka lub charakterystyka, czasem opowiadanie. Pamiętaj, że w wypracowaniu liczy się konkret, trójdzielność, poprawność stylistyczna, językowa, ortograficzna i interpunkcyjna. Praca nie może być za krótka, bo wtedy wszystkie jej elementy nie zostaną ocenione. Pisz do wyczerpania tematu, ale pamiętaj, że im więcej tekstu, tym więcej potencjalnych błędów. Dbaj o estetykę swojej pracy, pisz czytelnie.
Zasady dotyczące tworzenia dłuższych form wypowiedzi i charakterystyczne słownictwo znajdują się poniżej.
Rozprawka
W rozprawce należy postawić tezę (stwierdzenie) lub ustosunkować się do tezy zawartej w temacie wypracowania i skutecznie obronić swoje zdanie, podając przekonujące argumenty i przykłady. W poleceniu zwykle znajduje się informacja, jakie to mają być przykłady: np. z literatury, filmu, z własnych obserwacji. Przeczytaj więc dokładnie, kilka razy polecenie i temat. Bezpiecznie jest posłużyć się trzema przykładami, przy czym należy szerzej i wnikliwiej rozpisać przynajmniej jeden z nich. Twój wywód powinien doprowadzić do potwierdzenia tezy. Rozprawka ma czytelną, jasną budowę. Każdy kolejny argument powinien być napisany od nowego akapitu. Zastosuj słownictwo argumentacyjne, porządkujące wypowiedź. Pamiętaj, że w rozprawce: przedstawiasz swoje zdanie na określony temat i udowadniasz jego słuszność.
Charakterystyka
W charakterystyce przedstawiasz i opisujesz postać, a na koniec oceniasz ją. Jeżeli bohater przeszedł przemianę wewnętrzną, należy to uwzględnić i opisać. Wygląd postaci często ma znaczenie, ale nie zawsze. Trzeba to rozważyć. Podając cechy charakteru bohatera, należy zilustrować je odpowiednimi przykładami. W charakterystyce porównawczej należy wskazać podobieństwa i różnice porównywanych bohaterów i również dokonać ich oceny. Zwykle porównuje się bohaterów wyraźnie ze sobą kontrastujących np. Cześnik i Rejent albo Balladyna i Alina.
Opowiadanie
Pisząc opowiadanie, trzeba zaprojektować elementy świata przedstawionego: czas i miejsce wydarzeń, bohaterów, kolejność wydarzeń. W opowiadaniu zawarte są opisy miejsca, opisy postaci, dialogi bohaterów. Kolejne wydarzenia powinny być zasygnalizowane charakterystycznym słownictwem: np. najpierw, później, nagle, wtem, w końcu. Bogate słownictwo i barwnie przedstawione wydarzenia powinny zainteresować odbiorcę.
Przemówienie
Jedną z form argumentacyjnych jest przemówienie. Forma ta pojawiła się na egzaminie ósmoklasisty w 2020 roku. Przeczytaj artykuł Jak napisać przemówienie?
W poniższych linkach znajdziesz opracowanie kilku tematów egzaminacyjnych:
Egzamin ósmoklasisty i egzamin gimnazjalny:
Czy marzenia mają sprawczą moc?
Czy warto bronić własnych przekonań?
Czy w relacjach międzyludzkich lepiej kierować się sercem czy rozumem?
Wybory życiowe a wyznawane wartości.
Matura:
